در پی گفت‌وگوی پیشین در راستای پیشینه موسیقی مذهبی در ایران و همچنين روندی که از قبل تا به امروز طی کرده است، این بار تصمیم گرفتیم با علی مغازه‌ای ـ کارشناس موسیقی ـ در مورد‌ی علت بهره بري و استفاده از ملودی ترانه‌های نامربوط با نوحه و همچنين عزاداری حسینی و همچنين بهره بري و استفاده از سازهای پر سرو صدا در مراسم عزاداری صحبت کنیم.
او می‌گوید این بحث از دو منظر قابل بررسی است؛ یکی تغییراتی است که در شیوه اجرای مراسم آیینی عزاداری به دست آمده و همچنين دیگری ضرورت‌هایی است که در عرصه‌های فرهنگی، آیین‌ها را دستخوش دگرگونی کرده است.
مغازه‌ای در بررسی بحث شیوه‌های اجرای مراسم آیینی می‌گوید: در قبل سوگ موسیقی‌ها چند شکل مشخص داشته که یکی از آنها برآمده از دستگاه و همچنين ردیف موسیقی ایرانی بوده است. رپرتوار موسیقی مذهبی بنا بر دلایل فرهنگی زیادی شامل معماری شهری و همچنين ساختار خانواده با موسیقی ردیف و همچنين آوازی عجین بوده و همچنين جایگاه خاصی داشته است. در قبلی نه چندان دور خرده‌فرهنگ پدرسالاری حاکم بود و همچنين معمولاً چند خانواده مرکب از پدر، مادر و همچنين فرزندان در کنار نوه‌ها و همچنين نتیجه‌ها در یک بنای پهناور و بزرگ به نام قلعه گِرد هم زندگی می‌گذراندند و همچنين مراسم خود را در اعیاد و همچنين سوگواری‌های رسمی مذهبی و همچنين رسوم خانوادگی، در آن هم ارگ یا قلعه خانوادگی خود برگزار می‌کردند. همچنین سالی یکی ـ دو بار مراسم مذهبی و همچنين ملی مانند محرم را که کاملاً آمیخته با موسیقی ردیف و همچنين دستگاهی سنتی بوده، برگزار می‌کردند و همچنين استادان آواز و همچنين مداحان سخندان و همچنين عالم در چنین رسومی جایگاه خاصی داشتند.
او همچنین اظهار می‌کند که ما از قبل‌های بسیار دور یک ژانر موسیقی به نام تعزیه داریم که بیشتر به صورت نمایش موزیکال است که اگرچه در آیین سوگ سیاوش ریشه دارد، در بعد از اسلام به مناسبت قیام عاشورای حسینی در ایران رایج می‌مي شود که هنوز شکل سنتی و همچنين مردمی آن هم اجرا می‌مي شود.
این کارشناس موسیقی در مورد سازهایی که در قبل در مناسبات مذهبی یا عزا بهره بري و استفاده می‌شده، بیان می‌کند: در قبل سازهایی شامل نی یا فلوت و همچنين برخی سازهای بادیِ برنجی که از پس جنگ جهانی دوم در کشورهای متنوع و گوناگون و مختلف شامل ایران رایج شد، در مراسم‌های سوگواری به کار می‌رفت. همچنین سازهای خودصدا یا سازهای ایدیوفون مانند سنج و همچنين زنجیر در کنار پوست‌صداها یا ممبرانوفون‌ها شامل طبل و همچنين دهل به کار گرفته می‌شدند.
او همچنین در مورد ریشه‌ها و همچنين تاریخ و همچنين کاربرد سازهای کوبه‌ای در آیین‌های ایرانی، سازهایی که شاهنامه به آن هم پرداخته را مورد توجه قرار داده و همچنين می‌گوید: در شاهنامه سازهای بسیار متنوع و گوناگون و مختلف و همچنين متنوعی مورد توجه فردوسی قرار گرفته است. تعدادی از آن هم سازها، کوبه‌ای‌های عظیم مانند کوس و همچنين گاودم و همچنين روبینه‌خُم و همچنين تبیره یا نوعی دهل دوسر خواهند بود که فردوسی به فراخور صحنه‌های کارزار و همچنين نبرد و همچنين لشگرکشی سپاه ایران از این سازها سخن به میان آورده است؛ به روش مثال بیش از ۱۰۰ بار نام کوُس یا طبل پهناور و بزرگ در شاهنامه آمده است. همچنین از تاثیر و همچنين کارکرد موسیقی شامل طبل‌های عظیم و همچنين کرنا و همچنين کره‌نای و همچنين بوق‌های هراس‌افکن سپاهیان ایران، در نوشته‌های هرودوت نخستین مورخ یونان باستان سخنان شگفت‌انگیزی نقل شده است.
مغازه‌ای ادامه می‌دهد: موسیقی سوگواری محرم روندی مشخص و همچنين ثابت داشت، تا آنکه در چند دهه اخیر سازهای جدیدی مانند سازهای کوبه‌ای پهناور و بزرگ وارد رپرتوار موسیقی مذهبی شد؛ چراکه با ديدن‌ی آیین‌های نمادین و همچنين نمایشی خارجی مانند جشن‌ها و همچنين اعیاد ملی در چین و همچنين برخی کارناوال‌های اروپا که از طبل‌های پهناور و بزرگ بهره بري و استفاده می‌کردند، و همچنين پیدایش تکنولوژی تولید ارزان قیمت این قبیل سازها میل به بهره‌گرفتن از چنین قابلیتی رشد فزاینده‌ای یافت. در حالی که در ایران باستان همین دسته از سازهای عظیم تنها برای جنگ و همچنين کارزار و همچنين ایجاد ترس و همچنين ناامیدی در دل سپاه مقابل به کار می‌رفته‌اند.
او در ادامه به شیوه تشکیل هیئت‌ها و همچنين برگزاری مراسم‌های مذهبی می‌پردازد و همچنين می‌گوید: گویا هر چه عزاداری‌ها پر سرو صداتر و همچنين پرطمطراق‌تر باشند، اعضای برگزارکننده احساس رضایت‌مندی بیشتری دارند و همچنين احساس می‌کنند این‌گونه، صدای رساتری را در آیین عزاداری خود به نمایش خواهند گذاشت و همچنين چه بسا ثواب بیشتر دنیوی و همچنين اخروی حاصل خواهد شد.
مغازه‌ای ادامه می‌دهد: روش عزاداری و همچنين موسیقی که امروزه در دسته‌ها و همچنين هیئت‌ها به کار می‌رود، سوگواره‌های ملی را به نوعی کارناوال و همچنين آیین‌های نمایشی و همچنين نمادین تبدیل کرده است؛ به گونه‌ای که در این حالت می‌بینیم نمایش خود به خود جنبه‌های عرضه‌کننده و همچنين مخاطب را دستخوش تحول می‌کند، ارائه‌دهندگان کم کم از معنویت دور می‌شوند و همچنين به مرور زمان جنبه‌های نمایشی آن هم برای مخاطبان نیز دوست داشتني و جذاب‌تر خواهد بود.
او در مورد رویکردهای متنوع و گوناگون و مختلف افرادی که در این مراسم شرکت می‌کنند، می‌گوید: در این نمایش هرکسی رویکردهای مختلفی دارد. در کنار افرادی که بر اساس ایمان و همچنين باورهای ایدئولوژیک خود در چنین مراسمی حضور پیدا می‌کنند، عده‌ای ممکن است صرف دیدن یک کارناوال یا یک آیین نمایشی خیابانی حضور پیدا کنند، برخی از مخاطبان به دنبال مسائل شخصی خواهند بود. این مسائل باعث شده شکل و همچنين ساختار موسیقی مذهبی در محرم و همچنين اربعین از ساختار و همچنين ساز و همچنين کار قبلی خود که با ریشه‌های تاریخی این واقعه ارتباط داشت دور شده و همچنين به سمتی برسد که مخاطب احساس کند با شکلی نمایشی روبه‌رو شده است؛ البته شاید همین ویژگی، یعنی نمایشی بودن این رویداد به گونه‌ای شده که سالانه رسانه‌های غربی به جنبه‌های متنوع و گوناگون و مختلف آن هم توجه زیادی می‌کنند و همچنين خبرنگارها از خبرگزاری‌های متنوع و گوناگون و مختلف می‌آیند و همچنين عکس‌ها و همچنين فیلم‌های بسیار متنوعی هم از این آیین به ثبت می‌رسانند.
سازندگان مرثیه‌ها خلاقیت ندارند
از مغازه‌ای در مورد تقلید مداحان از ملودی‌ها آهنگ‌های بی‌ارتباط سوال می‌کنیم. می‌گوید: برخی از سازندگان مرثیه‌ها به دلیل نداشتن خلاقیت و همچنين دانش کافی و همچنين با علم بر اینکه در زمان حاضر یک سری ملودی‌ها که در ژانرهای دیگر موسیقی شامل موسیقی عامه‌پسند طرفداران بیشتری دارند، کلام و همچنين پیام مذهبی را روی آن هم ملودی‌ها سوار می‌کنند، بدون آنکه توجه باشند جامعه ملودی و همچنين ریتم اصلی را به خاطر می‌آورد. قبلا هر چیزی جایی داشت. در قدیم ترانه‌سراها و همچنين ملودی پردازها از تعزیه بهره می‌گرفتند، اکنون مرثیه‌خوان‌ها و همچنين نوحه پردازان از ترانه‌ها و همچنين ملودی‌های عامه‌پسند بهره می‌گیرند. در صورتي که در جست و همچنين جوی معنویت هستیم باید ببینیم که چرا این اتفاق افتاده است؟ استاد ابوالحسن صبا (موسیقیدان) می‌گوید که تعزیه موسیقی ایران را حفظ کرده است. یعنی از نظر او موسیقی در ایران طی چند قرن محرمات و همچنين ممنوعات، زیر سایه تعزیه زنده مانده است. دلیل استاد صبا این بود که بسیاری از تصانیف و همچنين آوازهای استادان موسیقی ایرانی در تعزیه‌های مذهبی ریشه داشتند ولي بايد توجه داشت الآن می‌بینیم که برعکس شده و همچنين این بار سازندگان نوحه‌ها و همچنين مرثیه‌ها به ترانه‌های عامه‌پسند و همچنين نه حتا موسیقی جدی کلاسیک ایرانی رجوع می‌کنند که این طنز تاریخی عجیبی است.
او می‌گوید که در این عرصه از ریشه‌ها و همچنين عمق فکری موضوع فاصله گرفته‌ایم. درواقع تقریباً از محتوا به دور افتاده‌ایم. در تذکرة‌الاولیا روایتی هست که می‌گوید «زمانی بود که آنچه می‌کردند به ریا می‌کردند، امروز بدانچه نمی‌کنند ریا می‌کنند.» واقعیت این است که بین باور و همچنين عمل برخی فاصله افتاده است.
این کارشناس موسیقی در پایان در مورد راه حل این امر می‌گوید: به نظر در این شرایط با رویکرد موجود فعلا وضع به همین روال خواهد بود، مگر اینکه سیاست‌گذاری‌های فرهنگی دچار تحول مي شود و همچنين اجازه داده مي شود اشخاص دلسوز و همچنين کارشناسان بتوانند فعالیت کنند. گمانم بر این است که در آینده نه چندان دور این شیوه پر سر و همچنين صدای موسیقی مذهبی جای خود را به اجراهای بی‌ادعای خودجوش خواهد داد.
معتقدم این اتفاق دور نیست مگر آنکه رویکرد کلی به آیین‌های مذهبی در همین جهت بماند و همچنين تمایل به نمایشی بودن قضیه افزایش پیدا کند که در چنین حالتی عامه‌پسندترین و همچنين حتا ترانه‌های بی‌محتوا می‌تواند جایگزین عمیق‌ترین مفاهیم فرهنگی شوند؛ ولی در صورتي که رویکرد فرهنگی به اصالت و همچنين معنویت میل پیدا کند، روشی که شاهد آن هم هستیم ماندگار نخواهد بود.
انتهای پیام
